مقاله اهداف حكومت در نهج‌البلاغه

مقاله اهداف حكومت در نهج‌البلاغه

حكومت در دیدگاه مكتب اسلام و فرهنگ حكومت علوی از مهم‌ترین ابزارهای نیل جامعه به كمال و تعالی است. از آن جا كه حیات بشری در این دنیا، از منظر فرهنگ اسلامی، ابزاری برای رسیدن به كمال است و آن چه برای انسان اصالت دارد، كمال جاویدان است. لذا حكومت نیز می‌تواند وسیله مناسبی برای نیل به این هدف باشد؛ زیرا حكومت هم امكانات این رشد و تعالی را به گونه‌ای جامع در اختیار دارد و هم می‌تواند زمینة استفاده از هر نوع امكانی را فراهم سازد.

از تعابیر حضرت اینگونه استفاده می‌شود كه حكومت وقتی می‌تواند راهنمای رسیدن به كمال باشد كه خود در میسر عدالت، تحقق امنیت، تأمین رفاه و زمینه‌سازی تربیت انسانی، گام بردارد والا اگر حكومت به سوی بی‌عدالتی و خودكامگی گام بردارد و در آن از امنیت‌های مختلف كه زمینه‌ساز آرامش درونی و بیرونی انسان‌ها است، خبری نباشد و توان رفاه و آسایش مردم را با تدبیر درست در زمینه‌های مختلف اقتصادی نداشته باشد و هم چنین در جهت خودسازی و انسان‌سازی گام برندارد. نه تنها وسیله‌ای برای نیل جامعه به اهداف عالی نیست، بلكه مانعی بزرگ برای رشد بشر تبدیل می‌شود بنابراین عدالت، امنیت، رفاه و آسایش و تربیت از مهم‌ترین اهداف حكومت از دیدگاه نهج‌البلاغه است كه اهداف دیگر را پوشش می‌دهد.

1- عدالت

محوری‌ترین اصلی كه امام علی آن را مبنای قبول حكومت معرفی می‌كند و آن را برای هر حكومتی لازم می‌داند عدالت است:

لولا حُضُور الحاضِر ... ما أخَذَ الله علی العلماءِ اِلّا یٌقاروٌّا عَلی كَظِه ... ظالمِ و لاسَغَبِ مضلومٍ لألقیتُ حَبلَها علی غاربِها و لَسَقتُ آخرها بِكَأسِ أوَّلِها (علی نقی فیض الاسلام، نهج‌البلاغه خطبه 3)

و اگر خداوند از عالمان پیمان سخت نگرفته بود كه در برابر شكم‌بارگی ستمگر و گرسنگی ستم‌دیده آرام و قرار نگیرند، بی‌درنگ رشته حكومت را از دست می‌گذاشتم و پایانش را چون آغازش می‌انگاشتم و چون گذشته خود را به كناری می‌كشیدم.

- و انّ أفضلَ قُرَّهِ عَینِ الُولاهِ استقامهُ العول فی البلادِ و ظهورُ مودّهِ الرَّعیهِ و انّه لاتَظهَرُ مَودّتهم الاسبلامهِ صُدورِهِم و لا یَصِحُّ نصیحتُهم الا بحیطتِهم علی وُلاهِ أمُورِهِم و قلّهِ اشتعالِ دُوَلِهِم وِ تركِ استبطاء انقِطاعِ مُدَّتِهِم. (نهج‌البلاغه، نامه 53)

همانا برترین چشم روشنی زمامداران، برقراری عدل در شهرها و آشكار شدن محبت مردم به رهبر است كه محبت دل‌های رعیت، جز با پاكی قلب‌ها پدید نمی‌آید، و خیرخواهی آنان زمانی است كه با رغبت و شوق، پیرامون رهبر را بگیرند، و حكومت بار سنگینی را بر دوش رعیت نگذاشته باشد و طولانی شدن مدت زمامداری، بر مردم ناگوار نباشد.

- رفاه و آسایش

هر حكومتی با هر ایده و شكلی، تحقق كفاف در زندگی برای معصوم جامعه و فراهم آوردن رفاه و آسایش همگانی را در زمرة اهداف اساسی خود قرار می‌دهند. در حكومت اسلامی كه هدف اصلی آن، نیل جامعه و آحاد مردم به تعالی و كمال است، تأمین رفاه و آسایش در اولویت قرار می‌گیرد، زیرا با تأمین رفاه و آسایش مسیر تعالی انسان‌ها هموار خواهد شد. امام در این خصوص در نهج‌البلاغه می‌فرماید:

1- اصلاح امور مردم و اصلاح شهرها و در واقع تأمین رفاه و آسایش مردم از اهداف مهم حكومت به شمار می‌آید. خطبه 131

2- توزیع درست درآمدها و صرف كردن آنها در عمران و آبادی، زمینه رفاه همگانی را فراهم می‌آورد. (نامه 53)

3- در عصر حكومت امام اهتمام بر تأمین حداقل رفاه و معیشت برای مردم بوده است (بحارالانوار ج 40/ص 327)

4- آبادسازی زمین از اوامر الهی و از رسالت‌های انبیاء شمرده شده است كه در سایة این آبادانی، رفاه و آسایس تأمین خواهد شد (خ – 90)

5- تأكید بر تأمین رفاه و آسایش سپاهیان كه سامان یافتن آنان به رفاهشان خواهد بود. (نامه 53)

- تربیت

انسان‌سازی از اصلی‌ترین اهداف بعثت انبیاء‌ و تشریع مكاتب الهی است. مكتب اسلام كه خاتم ادیان الهی است بر این مهم بیش از مكاتب دیگر اهتمام ورزیده است و حكومت را نیز بهترین ابزار برای رسیدن به این هدف مهم می‌داند. بنابراین مهم‌ترین هدف حكومت، در دیدگاه فرهنگ اسلامی كه نهج‌البلاغه تبلور الگوی كامل این فرهنگ است تربیت می‌باشد.

1- تربیت اسلامی جامعه، از وظایف مهم امام و رهبر جامعه است.

وَ عَلَی الامامِ أن یُعَلِّمَ أهلَ وِلایَتهِ حُدودَ الاسلامِ وَ الایمانِ.

بر امام و رهبر واجب است كه بر اهل ولایت خویش، حدود اسلام و ایمان را تعلیم دهد همچنین می‌فرماید:

فامّا حقُّكم علیَّ ... وَ تعلیمُكُم كَیلا تَجهَلُوا و تأدیبُكُم كَیما تُعَلِّموا

اما شما نیز بر من (امام) حقوقی دارید: از جمله اینكه شما را تعلیم دهم تا نادان نمانید و آدابتان بیاموزم تا بدانید.